Wat is een landgoed en wat is een buitenplaats?
Landgoederen
Wat is een Landgoed?
Waneer is iets nu een landgoed of een buitenplaats, die vraag wordt vaak gesteld.
Een landgoed is een grootgrondbezit dat bestaat uit een oppervlakte van minimaal 5 hectare landbouwgrond en/of bos, waar de eigenaar inkomsten uit kan genereren. Veelal bevindt zich hierop ook een kasteel of landhuis, maar dat is niet noodzakelijk. Een buitenplaats daarentegen, is een samenhangend geheel van een huis of kasteel met omliggend park en/of landschapstuin. In de zeventiende eeuw raakte het bij vermogende families in de mode om – naast het huis in de stad – een buitenplaats te hebben waar de vrijetijd in de gezonde buitenlucht kon worden doorgebracht.
Kastelen
Een ander begrip dat vaak in één adem genoemd wordt met landgoederen is de term ‘kasteel’. Veel mensen hebben hier een romantisch beeld bij van een bouwsel met torenkamers, ophaalbruggen en kantelen, maar de autoriteiten op het gebied van kastelenkunde hebben hier hele andere ideeën over. De benaming ‘kasteel’ is een flexibel begrip, maar wordt veelal gebruikt om bouwsels aan te duiden die tussen de vroeg tiende en de laat zestiende eeuw zijn gebouwd. De twee belangrijkst voorwaarden om een bouwwerk kasteel te mogen noemen zijn ‘bewoonbaarheid’ en ‘verdedigbaarheid’. Andere eisen zijn dat een kasteel vóór 1800 gebouwd is, in een niet-stedelijke omgeving ligt, een riddermatigheid heeft en het centrum is van een heerlijkheid of grootgrondbezit.
Natuurlijk zijn er ook uitzonderingen, want Kasteel Sypesteyn te Loosdrecht werd pas in de negentiende eeuw door Jonkheer Henri van Sypesteyn gebouwd, en er is nooit sprake geweest van een riddermatigheid.
Ridders
Naast ‘landgoed’ en ‘buitenplaats’ zijn er nog andere begrippen die betrekking hebben op het geheel van een huis en terrein. Zo is “havezate” de benaming voor een historisch landgoed, waarvan de oorsprong teruggaat tot een eigenaar die lid was van de Ridderschap in de provincies Overijssel of Drenthe. Vergelijkbaar zijn de “ridderhofstad” in Utrecht, de “borg” in Groningen, en de “stins” in Friesland. Naar de laatste is zelfs een plantengroep vernoemd: een stinsenplant is namelijk een groep planten die alleen voorkomt op oude landgoederen en buitenplaatsen.
Bijgebouwen
Vaak zijn er bijgebouwen te vinden op een landgoed met bijzondere namen. De ‘oranjerie’ duidt bijvoorbeeld op het gebouw waar van oudsher de niet-wintervaste planten (zoals de oranje- of sinaasappelboom) in de winter bewaard konden worden. Een ander bijgebouw is het ‘bouwhuis’. Dit gebruikte men bijvoorbeeld als opslagplaats voor goederen, tuinmans- of koetsierswoning, stal of werkplaats. Vandaag de dag doet op veel landgoederen het koetshuis – veelal gebouwd in de negentiende eeuw – geen dienst meer als stalling voor koetsen, maar als woonhuis of locatie voor feesten en vergaderingen.
